Lối lên động Kính Chủ là những bậc thềm làm từ đá xanh.

Từng được tôn vinh là Nam Thiên Đệ Lục động (động đẹp thứ 6 trời Nam), động Kính Chủ tọa lạc ở Dương Nham, thị xã Kinh Môn, tỉnh Hải Dương là nơi có cảnh quan thiên nhiên kỳ thú. Ngoài cảnh sắc tự nhiên phong thủy hữu tình, trong động còn lưu giữ nhiều văn bia khắc trên vách đá hơn bất cứ hang động nào ở Việt Nam.

Đây là những bản khắc các bài thơ, minh văn của các bậc danh thần, danh nhân Việt Nam trải dài suốt 7 thế kỷ qua nhiều triều đại phong kiến.

Du khách đến tham quan và tìm hiểu lịch sử tại động Kính Chủ.

Nhìn từ xa, động Kính Chủ trông giống như một hòn non bộ giữa mênh mông trời đất. Ở xung quanh còn có nhiều hang động khác đã được lịch sử địa phương ghi chép như hang Vang, hang Mũ Nước, hang Trâu, hang Luồn, động Cô Tiên… cùng những cánh đồng trù phú và xóm, làng đan xen.

Nền động Kính Chủ có độ cao khoảng 20m so với đồng ruộng ở chân núi, ánh sáng khá tốt, thoáng về mùa hè và ấm áp về mùa đông nên cũng từng là nơi cư trú thuận lợi của người tiền sử. Bằng chứng là có nhiều di vật, công cụ lao động của người xưa đã được tìm thấy ở đây.

Trong động có chùa Kính Chủ thờ Phật, Minh Không thiền sư, Lý Thần Tông, Huyền Quang tôn giả và nhiều tượng trong kinh Phật được tạc bằng đá. Ở bên trái cửa động có bốn chữ lớn “Vân Thạch thư thất” (Nhà sách Vân Thạch) và bốn chữ nhỏ “Phạm Sư Mạnh thư” (Phạm Sư Mệnh viết), vốn là nơi đọc sách của Phạm Sư Mệnh - một vị quan nổi danh thời Trần.

Một trong những hang động với vẻ đẹp huyền bí

Suốt mấy thế kỷ, động Kính Chủ được con người tôn tạo, bảo vệ, cùng với những cảnh quan của dãy núi Dương Nham đã trở thành một thắng cảnh ở cửa ngõ miền Đông Bắc đất nước, liền kề miền châu thổ sông Hồng.

Có lẽ do những yếu tố đẹp đẽ đó mà nhiều danh thần, danh nhân các triều đại đã đến đây. Đồng thời cũng có nhiều vua, chúa, cao tăng đã tìm đến thăm động Kính Chủ, cảm tác trước cảnh quan kỳ vĩ và tươi đẹp của núi sông để lại dòng suy tư với đất nước và thời cuộc khắc trên vách đá.

Trong động Kính Chủ hiện có hơn 40 văn bia qua các thời kỳ với nhiều kích thước, hoa văn và kiểu dáng.

Những cảm xúc đó đã được những người thợ đá nơi đây ghi lại trên văn bia ở vách động. Hiện nay trong động có hơn 40 văn bia qua các thời kỳ với nhiều kích thước, hoa văn và kiểu dáng. Chữ khắc trên các bia trong động bao gồm cả chữ Hán, chữ Nôm và chữ Quốc ngữ.

Nội dung các bia cũng rất phong phú: Bia công đức cho việc làm và trùng tu chùa, tu tạo hang động, cảnh quan, tạo tượng Phật, trồng cây, làm cầu, làm đường đá, nghề đục khắc đá. Ngoài ra còn có bia ghi tên các cụ già có công với làng, với chùa, bia ghi các hậu Phật, ghi danh các tiến sĩ ở Hiệp Sơn, quy định việc tế lễ người có công đức, cả những ghi chép mang tính bút ký về cảnh vật…

Trên khe núi, những cây nhỏ, dây leo tươi xanh quấn quýt.

Trong số đó có bài thơ khắc chữ Quốc ngữ của tác giả Trần Quốc Trịnh được tạc trên vách động năm 1935 gây nhiều cảm xúc cho du khách khi lui tới:

“Kính chủ đây rồi hỏi chủ đâu

Chùa trông thăm thẳm tận hang sau

Tiếng đàn ai trước còn như vọng

Nét bút đề kia chửa nhạt màu

Non nước chứa chan lòng tưởng tượng

Cỏ hoa ngơ ngác mặt công hầu

Mấy phen dâu bể, người kim cổ

Cảnh vẫn bền nguyên dạ khác nhau”.

Năm 1950, thực dân Pháp tràn về Kính Chủ, đóng quân trong động, phá hoại nhiều di vật quý. Đến năm 1967, không quân Mỹ lại ném bom trước cửa động, phá hủy hoàn toàn những công trình kiến trúc và cây cối xung quanh. Tình trạng khai thác đá không kiểm soát sau đó cũng từng gây hư hại cho di tích động Kính Chủ.

Động Kính Chủ thoáng về mùa hè, ấm áp về mùa đông

Tuy vậy, trải qua thời gian và những biến thiên của lịch sử, động Kính Chủ vẫn còn lưu giữ được có phong cảnh đẹp, một bảo tàng văn bia cùng các tác phẩm điêu khắc của thợ đá bên trong và trở thành di sản có giá trị mà nơi khác không có được.

Thêm nữa, khi đi quanh khu vực động sẽ thấy các hang có hình thù giống như hàm ếch. Ở chân núi có nhiều cây xanh được trồng để tạo bóng mát, cảnh quan. Các khe động với những cây nhỏ, dây leo xanh tươi quấn quýt…

Nhiều người tìm đến động Kính Chủ tìm hiểu những bài thơ trên vách đá.

Ngày 25/12/2017, Hệ thống bia ma nhai động Kính Chủ đã được Phiên bản chính thức của 555Win Chính phủ công nhận là Bảo vật Quốc gia theo 555Win 500 Đăng Ký Nhận Code số 2089/QĐ-TTg. Cùng với Di tích lịch sử và danh lam thắng cảnh Quần thể An Phụ - Kính Chủ - Nhẫm Dương đã được xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt. Đây sẽ là động lực để thị xã Kinh Môn, tỉnh Hải Dương phát huy hơn nữa những giá trị của di sản, di tích, cảnh quan… gắn với phát triển du lịch bền vững.